Bal çeşitleri arıların olduğu bitki örtüsüne göre ve yörenin adına göre isimler almıştır. Örneğin, çam balı, kestane balı vb. ballar bulunduğu yöredeki bitki örtüsüne göre bal çeşitleri sınıfına girmektedir. Örneğin, anzer balı ise ismini Rize ilinde bulunan Anzer yaylasından almakta olup, bu da yörenin ismine uygun olarak bir isim almıştır. Bal çeşitleri nelerdir sorusuna hem bitki örtüsüne göre hemde yöre ismine göre açıklamaya çalışacağız.
Gümüzde hemen hemen bütün insanların evinde bal girmektedir. Balın bu kadar yaygın olması sağlık açısından çok faydası olması ve ülke olarakta bal üretimine uygun bir çoğrafya da bulunmamızdır. Arıların 1 gram bal yapabilmek için, 4000’den fazla çiçeği gezdiği düşünülünce, balın ne kadar değerli bir besin olduğunu görüyoruz.
Bitki Yönünden (Flora Çeşidine Göre) Bal Çeşitleri;
Kestane Balı: Genel olarak sahil kesimlerinde ve deniz gören bölgelerde ağırlık olarak kestane ağaçlarının içinde arı kovanlarını koyararak elde edilmiş olan baldır. Günümüzde kestane balı olarak ağırlıklı İstanbul, Bursa, Kastamonu, Sinop vb. illerde kestane balı üretimi ve satışı vardır. Kestane; Fagaceae familyasının ballı olarak bilinen üç türünden biridir. Koyu kahve renkli, buruk biraz acı ve kestaneye özgü tadı ve kokusu olan bu bal, antiseptik özelliğiyle tanınır. Yaklaşık 30 metre yükseklikte olan dalların çiçeklenme zamanı Haziran ve Temmuz aylarıdır. Bal arısı kestaneden hem polen hem nektar hem de salgı toplar. Arılar kestaneden nektar toplarken tozlaşmayı da sağlayarak kestane üretimine katkı da bulunurlar. Bitkinin balı da meyvesi gibi koyu kahve renklidir. Kristalleşmesi yavaştır, kristalleştiği zaman çok ince granüller oluşturur.
Çam Balı: Ülkemizde ege bölgesinden ağırlık olarak bulunan bu ağaçlardan Muğla ili bunun başını çeker. Buralarda bulunan sarıçamlardan elde edilen çam balı floraya göre bal çeşitlerine girmektedir. Belli dönemlerde çam ağaçlarını salgıladıkları bu salgı ile arılar bal yapmaktadır. Çam balı arıların çiçek poleninden değil, Akdeniz ve Ege iklimine mahsus bazı çam ağacı türlerinin gövdesinde yaşayan bir aracı böceğin salgısını kullanarak ürettiği, müstesna bir baldır. Dünyada sadece Türkiye ve Yunanistan’da bulunur.
Ayçiçek Balı: Ayçiçeği; ülkemizin Trakya bölgesinde yoğun olarak yetiştirilen bir tarım bitkisidir. Arı ayçiçeği nektarını alırken bu bitkinin de tozlaşmasına katkıda bulunarak döllenmesini sağlar. Böylece ürün kalitesine katkı sağlamış olur. Ağırlık olarak ayçicek tarlaların bulunduğu yerlere arı kovanlarını koyulması sonucu buradan sağımı yapılan ballar ayçicek balı olmaktadır. Ayçiçeği balı kovandan alındığında altın sarısı rengindedir, kendine özgü bir tadı vardır. Bu bal çok çabuk kristalize olur (şekerlenir). Ucuz ve kolay elde edilen bir bal olduğu için genellikle arıcılar tarafından kovanlarda kış yiyeceği (arı keki) olarak kullanılır. Balcılık sanayiinde çiçek balı ile karıştırılıp satılması, helva işleminde kullanıldığı bilinmektedir.
Narenciye Balı: Bu balı arıcılarımız genel olarak limon, mandalina ve portakal bahçelerinde bulunan ağaçların çiceklerindeki nektarlardan elde edilen baldır. Genel olarak ülkemizde bu şekilde bal Akdeniz tarafında yapılmaktadır. Narenciye Balı; berrak görünüm ve kendine özgü narenciye çiçeği kokusuna sahiptir. Narenciye çiçeklerini damağınızda hissettirecek, ferahlatıcı ve narenciye çiçeğinin yoğun aromasına sahiptir. Tatlılığı ve tat kalıcılığı yüksek, akışkan ve ağızda hızlıca dağılabilen bir dokusu vardır.
Keki Balı: Ülkemizde kekik bitkisi yüksek yaylaların dağlarında çıkmaktadır. Bu balın üretim alanı olarak genel yüksek rakımlı yerlerde yapılmaktadır. Yüksek yerlerde ve yaylalarda kekik balı üretimi oldukça kolay yapılır. Kokusu ve tadı özelliğiyle diğer ballara göre daha etkilidir. Bağırsak ve mide rahatsızlıklarına karşı son derece faydalıdır. Bu balı bulmak için biraz yüksek köy yaylarına doğru gitmemiz gerekiyor. Soğuk algınlığı, öksürük, bronşit, zatürre, astım, egzama, mide hastalığı olanlara özellikle tavsiye edilen bir baldır. Ülkemizde en fazla yetiştiği yerler Çankırı, Ankara, Kastamonu, Trabzon, Amasya, Bolu, Kütahya şehirleridir. Kekik bitkisinin çiçeklenmesi Mayıs ayından Ağustosun sonuna kadar sürer. Kekik balının enzim içeriği oldukça zengindir. Balın rengi ise, açık altın sarısı tonundadır.
Lavanta Balı: Ülkemizde diğer bir bal çeşiti olan lavanta çiceklerinden elde edilen lavanta balı vardır. Lavanta Balı lavanta çiçeğinin açtığı Haziran ayında lavanta bitkisi yetiştirilen tarlaların kenarlarına konan arı kovanlarında yaşayan arılar tarafından lavanta çiçeği nektarlarından toplanan polen tozlarından üretilen doğal ve değerli bir baldır. Bu bal Ülkemizde Isparta ve Burdur illerindeki köylerde doğal ve ekolojik olarak üretilmektedir. Lavanta bitkisinin çiçek nektarlarından ve polenlerinden arılar tarafından doğal olarak üretilmektedir. Kendine has bir kokusu ve araması vardır.
Ihlamur Balı: Ağaç yoğunluğu bakımından ıhlamur ağaçlarının bulunduğu yerden derlenen ıhlamur balı ülkemizde karadeniz ağılıklı iller başta olmaz üzere üretimi yapılmaktadır. Ihlamur balı, ülkemizde sadece Artvin, Rize, Yalova ve Bursa illerinde ağırlıklı şekilde üretilen, çoğu hastalığı tedavisi için kullanılan bir üründür. Bahar aylarında ıhlamur ağaçlarının etrafına yerleştirilen kovanlardaki arıların ıhlamur ağacı çiçeklerinden topladıkları nektarla elde edilen ıhlamur balının kıvamı diğer ballara göre daha koyu kıvamda, tat ve kokusu da farklı bir baldır.
Çiçek Balı: Çok farklı ve karışık çiçek bitki örtüsünün bir arada bulunan yerlerde üretilen bal türüdür. Yoğunluk olarak farklı bir çiceğin ağır basmadığı yerlerde üretilen bal, çiçek balı olmaktadır. Kestane ağaçlarının olduğu bir yerde çiçek balı üretimini yapmak zor olur. Çünkü, arılar nektar toplarken gidip kestane ağaçlarından da bal toplayacağı için kestane balının kokusu ağır basmaktadır. Ama arıların nektar topladığı yan kollarda bulunan çiçekler normal çiçek bitki örtüsünü değiştirmeyecekse arılar yine farklı ağaç ve bitkilerden nektar alabilir.
Yukarıda bulunan bal çeşitleri bitki örtüsüne göre ve bulunduğu yerdeki çiçek çeşidine göre olmaktadır.
Bulunduğu Yöreye Göre Bal Çeşitleri;
Anzer Balı: Muhtemelen anzer balı duymayan kalmamıştır. Rize ilinin İkizdere ilçesinde bulunan Anzer yaylasında üretilmektedir. Bu yörenin isminin bilindik ve yaygın olması, yöredeki çiçek çeşidinin dünyanın hiçbir yerinden olmayan çiçek çeşidin aynı yerde bulunmasıdır. Çok farklı ve karışık çiçek örtüsüne sahip olması yörenin meşhur olmasına vesile olmuştur. Anzer’de ağaç yetişmemektedir bu yüzden Anzer balında sadece Anzer yaylasın’da yetişen endemik çiçeklerin polenleri bulunmalıdır aksi taktirde gerçek anzer balı değildir. Özellikle çabuk enerjiye dönüşen hazır bir gıda olması nedeniyle, yüzme, dağcılık, atletizm, basketbol, futbol, halter, bisiklet yarışı gibi sporlarla meşgul olan kimselere güç vermek ve yorgunluklarını hafifletmek içinde kullanılabilir.
Üretim Tekniğine Göre Bal Çeşitleri;
Petek Bal: Normal kovandan aldığımız şekilde petek halinde olan baldır.
Süzme Bal: Normal petek olarak alınan balların süzülerek elde edilmiş haline süzme bal denir.
Karakovan Balı: Eski usul ilkel kovanlardan üretilen baldır. Arıların kendi mum salgıları ile ürettiği doğal ve güzel bir baldır. Normal balı yerken herhangi bir şekilde ağızda kalma olayı olmaz. Son zamanlarda artık karakovan balı olarak kasnaklarda normal fenni kovanlarda da üretimi yapılmaktadır.
Yukarıda saymış olduğumuz ballar dışında aklınıza gelen bal çeşitleri varsa aşağıda bulunan yorumlar kısmına yazarak eklemiş olursunuz. Ülkemiz çiçek florası olarak zengin bir yer olduğu için hemen hemen her yörenin kendi has bir kokusu ve tadı vardır. O yüzden her bölgede ve yörede üretilen bal kendi çiçek çeşidine göre kalitelidir.
Okuyucularımız tarafından eklenen bal çeşitleri yorumlar kısmında bulunmaktadır.
